Uluslararası Sanat Derneği’nin (International Association of Art: IAA) 2011 yılında Meksika’da düzenlenen genel kuruluna ülkemizden temsilci olarak katılan sanatçı Bedri Baykam bir öneride bulunur. Bu öneri, Leonardo da Vinci’nin doğum günü olan 15 Nisan’ın her yıl Dünya Sanat Günü (DSG : WAD) olarak kutlanmasıdır. Öneri çoğunluk oyuyla kabul edilir. Bedri Baykam daha sonra IAA’nın 2015 yılında başkanı da olmuştur.

2012’den bu yana her yıl Nisan ayının 15. günü sanat etkinlikleri düzenlenip cadde ve sokakların sanat eserleri ile süslenildiği bir gün olarak kutlanmaktadır. Bu yıl (2024) ülkemizdeki kutlama Uluslararası Plastik Sanatlar Derneği Galerisi’nde (Maçka / İstanbul) yaşanılan kırılmaları ve değişimleri temsil eden bir hikâyenin paylaşıldığı “KIR’K’ILMA NOKTASI: SANATIN İZİNDE BİR AKADEMİK MİRAS ANLATISI” isimli bir sergi ile yapılmaktadır.

UNESCO’ya göre ‘her yıl 15 Nisan Dünya Sanat Günü kutlamaları, sanatsal yaratımlar ile toplum arasındaki bağların güçlendirilmesine yardımcı oluyor, sanatsal ifadelerin çeşitliliği konusunda daha fazla farkındalığı teşvik ediyor ve sanatçıların sürdürülebilir kalkınmaya katkısını vurguluyor. Kültür, kapsayıcı ve eşitlikçi eğitimin önünü açabileceği için bu aynı zamanda okullarda sanat eğitimine ışık tutmak için de bir fırsattır’.(**)

UNESCO’nun  DSG için yaptığı bu tanıtımda vurgulanan ‘sanatın sürdürülebilir kalkınmaya katkısı’ gerçekten çok önemli!

Sanatın Birleşmiş Milletler tarafından Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA) olarak dizgeselleştirilen 17 amaç setinin herbirine ayrı ayrı katkıları olduğu ve olacağı kesindir.

17 SKA NELER? (***)

Bu 17 amaç (kimi yerlerde yanlışlıkla hedef deniyor!), Bin Yıl Kalkınma Amaçları (Millenium Development Goals: MDGs) üzerine inşa edilmekle birlikte bunlara iklimsel değişiklik gibi yeni alanlar da eklendi. Amaçlar birbirleriyle ilintili ve birbirlerinin gelişimini destekler nitelik taşımaktadır. Bu amaç setinde hem geçimbilimsel (ekonomik), hem ekolojik hem de toplumsal amaçlar vardır. Ana belgede sıralandığı biçimiyle amaçlar şöyle:

1. Her yerde ve her çeşit yoksulluğun son bulması,
2. Açlığın sona ermesi, gelişmiş besin güvenliği sağlanması ve sürdürülebilir tarımın teşvik edilmesi,
3. Sağlıklı yaşam ve her yaşta iyi olma halinin sağlanması,
4. Eğitimde adil kalite sağlanması, hayat boyu öğrenimin teşvik edilmesi,
5. Cinsiyet eşitliğine ulaşma ve tüm kadınların ve kız çocuklarının güçlenmesi,
6. Herkes için su ve sıhhi tesisat mevcudiyeti ve sürdürülebilir kullanımı sağlanması,
7. Herkese göre makul fiyatlı, güvenilir, sürdürülebilir ve modern enerji sağlanması,
8. Herkes için sürdürülebilir ve kapsayıcı ekonomik büyüme, tam ve üretken istihdam ve yaraşır iş sağlanması,
9. Dirençli altyapı oluşturulması, kapsayıcı ve sürdürülebilir sanayileşme ile yeniliğin teşvik edilmesi,
10. Ülkeler içinde ve arasındaki eşitsizliğin azaltılması,
11. Şehirlerin ve yerleşim yerlerinin kapsayıcı, güvenli, nezih ve sürdürülebilir hale getirilmesi,
12. Sürdürülebilir tüketim ve üretimin sağlanması,
13. İklim değişikliği ve bunun etkilerine karşı acil önlemlerin alınması,
14. Okyanuslar, denizler ve deniz kaynaklarının sürdürülebilir kalkınma çerçevesinde korunması ve sürdürülebilir şekilde kullanılması,
15. Ekosistemin korunması, yeniden oluşturulması ve sürdürülebilir biçimde kullanılması, çölleşmeye karşı mücadele edilmesi; toprak bozulmasının durdurulması ve tersine çevrilmesi, biyolojik çeşitlilik kaybının durdurulması,
16. Barışçıl ve kapsayıcı toplumların sürdürülebilirlik açısından teşvik edilmesi, herkesin adalete ulaşmasının sağlanması ve her seviyede etkili, sorumlu ve kapsayıcı kuruluşların oluşturulması,
17. Uygulama araçlarının güçlendirilmesi ve sürdürülebilir kalkınma adına küresel ortaklıkların canlandırılması.

Bu amaçların her biri başlı başına birer inceleme konusu kuşkusuz. Buna ilişkin ana belge ve diğer belgelere ağiçinde ulaşılabiliyor. Ayrıca bu 17 amaç doğrultusunda gelişmeleri ele alan raporlar da var. Bu amaçların ülkelerdeki gelişimini gösteren bir atlas yayınlanmış. Bu konuda kitaplar da çıkmaya başladı. Meraklısı yeterince kaynağa ulaşabilir.

SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA VE SANAT (****)

Sanatın SK’ya katkısını somutlaştırmak bağlamında nelerden söz edilebilir?

Sanat bir üretim süreci olarak kabul edilirse, üretimin bileşenleri bağlamında konuya bakılabilir. Bu bağlamda kimi hususları sayalım.

• Kullanılan malzemelerin doğal, yenilenebilir veya geriye dönüştürülmüş nitelikte olması,

Örneğin, Meksikalı sanatçı Fernando Laposse, yerel ve sürdürülebilir (örneğin mısır çeşitleri) malzemelerle çalışıyor. Bkz. Resim-1.

Studio Swine’da geri dönüştürülmüş malzemeler sürdürülebilir üretim yöntemleriyle sanatsal nesnelere dönüştürülüyor.

• Enerji kullanımında enerji verimliliği ve yeşil enerji kullanımı, iklim değişikliğine dikkat çekilmesi (SKA 7 ve SKA 13),

Örneğin, Danimarkalı Olafur Eliasson iklim değişikliğine dikkat çeken yapıtlarıyla tanınıyor.

• Sürecin atık miktarının olanaklıysa ‘sıfır atık’ eğer değilse ‘altı sigma (milyonda iki-üç parça)’ hedefiyle yürütülmesi,

Örneğin, ‘Beşikten Beşiğe’ adlı tasarım felsefesinin ortak yaratıcılarından olan William McDonough adlı tasarımcı tam da bu bağlamda çalışmalar yürütüyor.

• Sanatın sorumlu (yerel) üretim- sorumlu (yerel) tüketim ile yerel ekonomik katkı sağlaması (SKA 12, SKA 11, SKA 8)

Örneğin, Macar asıllı Amerikalı sanatçı Denes, ekolojik santın öncülerinden biri olarak niteleniyor, ‘Buğday Tarlası-Bir Yüzleşme’ adlı yapıtı çok ünlü!

• Tasarımın zaman boyutunda dayanıklılık ve dirençlilik niteliklerine sahip olması,
• Sanatın tasarımdan başlayarak tüm faaliyetlerinde cinsiyet eşitliğine önem verilmesi (SKA 5),

Örneğin, Amerikalı sanatçı Maya Lin, çevre bilincini arttıran çalışmalarıyla tanınıyor, Kadınların Tablosu çok ünlü!

• Sanat eserleriyle sürdürülebilirlik konusunda farkındalık yaratma ve eğitim verilmesi (SKA 17),
• Sanata sosyal kesimlerce erişilebilirliğin yeterli düzeye çıkarılması (SKA 10).

Sürdürülebilir sanata ülkemizde katkı yapan isimler de var. Örneğin, Pınar Yoldaş (biyoloji, ekoloji ve teknolojiyi kesiştirerek interaktif enstalasyonlar ve dijital sanat eserleri üretiyor); Erdağ Aksel (yerleştirme sanatı ve performanslarıyla çevresel meseleleri ele alıyor), Gamze Aras Eskinazi (sürdürülebilir malzemelerle çalışıyor ve ekolojik tasarım ilkelerini benimseyen projeler yapıyor); Damla Yalçın (disiplinlerarası bir biyolojik malzeme olarak scoby parçalarını tuval gibi kullanarak Orta Anadolu’nun atık yemek boyalarıyla onları boyayarak bilim-teknoloji ve sanatı bir araya getiriyor – bkz. Resim 2)……..vd.

SONUÇ

Dünya Sanat Günü’nde her yıl bir tema belirlenmesi biçiminde bir çaba görünmüyor. Ama bu yıl (2024) gelmiş geçmiş en sıcak Mart ayını yaşadıktan sonra günümüzün en sıcak konusu olan sürdürülebilirlik ile ilişki kurulup ‘Sürdürülebilirlik: Sanat ve sanatçılar olmadan asla!’ gibi bir tema hoş olabilirdi belki!

Bu ilişkiyi ele alırken ‘çevreci’ değil de ‘ekolojist’ bir vurgu yapmanın önemli olduğunu belirteyim, ilgilisi (meraklısı) bu fark için bağlantı verdiğimiz yazımıza (*****) bakabilir.

Eğer yıllık tema belirleme geleneği oluşursa diğer yıllar için bir tema olarak ‘Sanat ve ekonomi’ önerimi de bu arada sunmuş olayım.

Yazımı da sanatçı ve aktivist Ai Weiwei’nin çağrısıyla bitireyim: ‘Çağdaş sanat küresel kapitalizm tarafından kuşatılmaktadır, tekrar onun sosyal amacını keşfetmelidir’ (The Economist The World Ahead 2022, s.143).

Dipnotlar:

(*)  Bu yazıdan önce yazının ilk kısmı için Tele1 web sitemizde yer verdiğimiz şu bağlantıdaki yazımızı okumanızı öneririm: https://tele1.com.tr/15-nisan-dunya-sanat-gunu-ve-ekonomi-825935/

(**): https://www.unesco.org/en/days/world-art#:~:text=Each%20year%2C%20on%2015%20April,of%20artists%20to%20sustainable%20development.

(***):http://www.surdurulebilirkalkinma.gov.tr/wp-content/uploads/2021/02/SKA-ve-Gostergeleri-Kapak-Birlestirilmis.pdf

(****): Bu bölümün yazılmasında Sn. Elif Ergu’nun Oksijen gazetesinin 12.4.2024 tarihli nüshasındaki yazısından büyük ölçüde yararlanılmıştır. Bu konuya dikkat çektiği için kutluyor, yararlandığım için teşekkürlerimi sunuyorum.

https://gazeteoksijen.com/surdurulebilir-yasam/sanatin-ayak-izi-de-artik-farkli-degerlendiriliyor-208198

(*****): https://www.aydinlik.com.tr/koseyazisi/ekoloji-politik-466510

Kaynak: TELE1