İzmir’in güya kurtuluşu (!) için tertip edilen ve bir sokak şarkıcısını çağırdığı törende konuşan İzmir Belediye Reisi, Vahdettin’i hainlikle suçladı. Bunun üzerine sultan Vahdettin’le alakalı bir münakaşa vesilesi açılmış oldu.

Bu mevzuda fikrimizi serdetmeden evvel şu tespiti yapalım ki, Mustafa Kemal’i Samsun’a Sultan Vahdettin gönderdi. Bu tespitten sonra kendisi, Sultan Vahdettin Londra’ya gitti.
İşte menfur ve gayr-i akli bir gayretle Sultan Vahdettin’in haşa huzurdan İngiltere’ye kaçtığını utanmadan iddia ediyorlar. Bu sakil bir iddiadır ve işin aslı şudur. Dirayetli ve hamiyetli hükümdar Vahdettin, İngiltere meşruti krallığı incelemek için gitti. Gayesi Türkiye’de meşruti bir idare tesis etmekti.

Ne acıdır ki buna imkan kalamadı. Elimizdeki vesikalar yangında yandığı için bunu ve bundan sonrasını göremiyoruz. Burası tarihin karanlık sayfasıdır. Buna rağmen yangında o sayfanın kurtarıldığı da iddia ediliyor. Ve bu mukim ve tarihi vesaiki sayfanın Murat Sürahi’de olduğu iddia ediliyor.

Bu iddia karşısında kalan Murat Sürahi bu iddianın doğru olmadığını, ve bahis mevzuu vesikanın esasta Sultan Vahdettin’inin tarakçıbaşı Salim Tarakçı’ya verdiğini ve mühim vesikanın Tarakçı’nın torunu avcıların kralı denen Kerem Avcı’da görüldüğü iddia ve intişar ediyor.

Bütün bunlara rağmen avcı Kerem’in Karpat ormanlarına gittiği ve bu yüzden avcı Kerem’den haber alınmadığı bir vakıadır. Bu vakıa acı ve üzücü olup, birileri sükutu hayale müncer kalmıştır. Biz buna rağmen şöyle bir fikriyat ilmi sürüp diyoruz ki, bu vesika ile tarih tenvir edilecektir. Bundan dolayı bu vesika mühimdir ve emindir. Evvela burda anlaşalım. Vesika var mı, yok mu bunu konuşmayalım. Ayrıca bu vesika yandı mı yanmadı mı? Yandıysa nerde yandı, ve bu yangını kim, nerde, nasıl gördü. Gördüğünüz gibi hadise çok mühim.

Yanmadı diyelim vesika için. Yanmadıysa nerde yanmadı, nasıl yanmadı, yanmadığını kim, nerde, nasıl gördü. O zaman bu iddiaların ne kadar cari, ne kadar gayri cari. Ne dedik biz. Ne kadar cari, ne kadar gayri cari demedik mi. İşte işin püf noktası burda. Vesika olabilir, olmayabilir yine vesika yanmayabilir.

Burda dikkat edilmesi gereken husus nedir? Bu hususu kim getirdi ve nerden, nasıl getirdi. Vesikanın mühim oluşunun sebebi hikmeti tamamı bu noktayı nazariyeden mülhem iştirak ve ittifak veya muhtelif fıkralardan mürekkep gayri nizami ve müftehir ela ile teşkil olup mevzuu ve sebebi meşkuk olup gayrıiradi tefsir ve tasvir olunur ki, işte baştan beri işaret ettiğimiz nokta burasıdır.