“Yazında gerçekçilik” üzerine*

Yazan: Hasan Akarsu

Eleştirmen, yazar Sayıl Cengiz Gündoğdu, 1943 İstanbul doğumlu olup öncelikle yakın zamanda çıkan Romanda Estetik Kalkışma, Estetik Kalkışma, Estetik Kategoriler yapıtlarıyla tanınır. Tiyatro oyunları, öyküleri, deneme ve eleştirileriyle de bilinen Gündoğdu, bu kez “Marksist Sanat/ Yazında Gerçekçilik” yapıtıyla okurlarına ulaşır. Bu kitabında yukarıda saydığım yapıtlardaki yazılardan örnekler vardır.

Yazar, Marksist Yazın İçin Önkoşullar üzerine açıklama yaparken diyalektik materyalizmle materyalist tarih anlayışının bilinmesi gerektiğini vurgular. Açıklamalarının altına notlar düşerek sorunun kolay anlaşılmasını sağlar. Söz gelimi; gerici ideolojilerin etkisiyle olguculuğun, yapısalcılığın, postmodern vb. akımların insan bilincini saptırmak için ortaya çıktığını savunur. Önemli felsefecilerin görüşlerine başvurarak (Engels, Hegel, Marks, Lukacs, Lenin vb.) doğanın insandan önce var olduğunu, nesnel gerçekliği, Materyalist tarih felsefesini açıklar. Burjuvazinin sosyalizmle kavgasının görünüşte bittiğini, bölgesel savaşların sürdüğünü, burjuvazinin esenliğe kavuşamadığını, faşizmi diri tutmak zorunda olduğunu vb. anlatırken yazın dünyasının burjuvanın tekeline nasıl girdiğini örneklerle belirtir. Karamsar olmamak gerektiğini, burjuvazinin gerçekçi yapıtlarla yıkılıp gideceğini söyler. Bizim gerçekçi yazarlarımızı şöyle sıralar: Halit Ziya, Yakup Kadri, Cevdet Kudret, Orhan Kemal, Nazım Hikmet, Suat Derviş, Tarık Dursun, Adnan Özyalçıner, Kemal Bekir, Kemal Ateş, Hakkı Özkan, Tekin Sönmez, Öner Yağcı vb. Gerçekleri karanlığa boğan yazarların da çok olduğunu belirtir ve onlarla savaşım verirken Sanatta Star Sistemini ortaya atar: “Sanatta star sistemiyle ‘yıkılmaya yüz tutmuş burjuva sanatına’ karşı çıktım. Buna karşı sol kültürü… estetik bilinci geliştiren gerçekçi yapıtları savundum” (s.36) der.

GERÇEKÇİLİĞİN YOLUNDA YÜRÜMEK

Yazar, gerçekçi yapıtlarda tema olarak insanın ele alındığını belirtirken nesne-özne diyalektiğini, emeğin değişkenliğini, özgürlük çağına geçişi, bilimsel maddeci estetiğin önemini ve incelediği romanlarda gerçekçiliğin temel ilkelerini vb. açıklar. Gerçekçiliğin yolunda yürümesini sürdürür. Gerçekçi olmayan yazarlar olarak nitelendirdiği yazarlardan Vedat Türkali’nin Güven, Adalet Ağaoğlu’nun Bir Düğün Gecesi, Selim İleri’nin Yaşarken ve Ölürken, Yiğit Bener’in Heyulanın Dönüşü, Vüs’at O Bener’in Buzul Çağının Virüsü, Bilgi Karasu’nun Gece romanlarını eleştirir. Güzel kategorisinin önkoşullarını, hoş ve güzel ayrımını, insanbiçimciliği ve tözcü görüşü, madde-töz-öz ilişkisini irdelerken “Güzel zordur” der. Güzelle güzel olmayanı karşılaştırır. Solun konumunu değerlendirirken solun toplumsal-kültürel-sanatsal yönden zayıf olduğundan yakınır ve uyarılarda bulunur.

Eleştirmen, yazar Sayıl Cengiz Gündoğdu, “Yazında Gerçekçilik” vb. eleştirel yapıtlarıyla direngen gücüyle yazınımızın önüne açma savaşımını sürdürür. “Burjuvazi gerçekçi yapıtlarla yıkılıp gidecek” derken ne kadar kararlı olduğunu da belirtir.

(*) Marksist Sanat/ Yazında Gerçekçilik-Sayıl Cengiz Gündoğdu, İnsancıl Yayınları, Eleştiri, Ekim 2022, 136 s.