Türkiye’ye gelen AİHM Başkanı Spano: İktidar, mahkemeleri kontrol edemez

Türkiye’ye gelen Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Başkanı olan Robert Spano, hukukun üstünlüğü ilkesinin, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin yol göstericisi olduğunu belirterek, “İktidardaki kişiler mahkemeleri kontrol edemez. Kanunlar sadece halka değil, aynı zamanda gücü elinde bulunduranlara da her an uygulanabilmelidir. Kanunun üzerinde hiç kimse yoktur” dedi.

Türkiye Adalet Akademisinde düzenlenen ’24. Dönem Hakim ve Savcı Adayları Eğitimi Açılış Töreni’ne, AİHM Başkanı Spano’nun yanı sıra Adalet Bakanı Abdülhamit Gül, Türkiye Adalet Akademisi Başkanı Muhittin Özdemir ve AİHM Türkiye Hakimi Saadet Yüksel katıldı.

‘HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ’ İLE BAŞLADI

AİHM Başkanı olarak ilk kez Türkiye’yi ziyaret ettiğini belirten Spano, konuşmasına hukukun üstünlüğü ilkesinin altını çizerek başladı.

“Bu ilke, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi sisteminin kutup yıldızı” diyen Spano, “Bize yol gösteren, ileriye gitmemizi sağlayan parlak yıldız. Hukukun üstünlüğü ilkesi, demokrasi ve insan onuru temel ilkeleriyle birlikte bugünkü hukuki ve ahlaki temeli ortaya koyuyor” ifadesini kullandı.

Bağımsız yargı ve hukukun üstünlüğü arasındaki ilişkinin temel alındığı ders anlatımında Spano, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne bakıldığında, hukukun üstünlüğünün, siyasi ve idari geleneklerle birlikte Avrupa ülkelerinin ortak mirasının bir parçası olarak görüldüğünü bildirdi. Spano, hukukun üstünlüğü bağlamındaki değerlerin, özellikle birey ile devlet arasındaki ilişkilerde, bireyleri keyfilikten korumaya odaklandığına dikkati çekti.

‘BİREYSEL ÖZGÜRLÜKLERE SAYGI’

Spano, hukukun üstünlüğüyle yönetilme ve bunun insan hakları açısından önemine ilişkin, demokratik toplumda, hukukun üstünlüğünün temelinde yatan ahlaki ideanın, insanın bireysel özelliklerine ve otonomisine duyulan saygı olduğunu dile getirdi.

Bu hususun sözleşmede de vurgu yapılan konulardan biri olduğuna dikkati çeken Spano, “Kişinin düşünce bağımsızlığını koruması ve beslemesi, yaşamını dilediği gibi yönetmesi, toplumsal sorumluluklarını anlaması, mutluluk, başarı ve iç huzuruna kavuşması için ve kişinin yaşadığı toplumun şeffaf, istikrarlı ve öngörülebilir olması, uyuşmazlık çözümünde bağımsız ve tarafsız mekanizmalardan istifade edilebilmesi hukukun üstünlüğü çerçevesinde kavramsal açıdan çok önemlidir” dedi.

‘KANUNLAR MUĞLAK OLMALI’

Ekonomik kalkınma ve refahın devamı için devletlerin hukukun üstünlüğüyle yönetilmesi gerektiğine vurgu yapan Spano, “Toplumda yargının fonksiyonsuz olması, hukukun üstünlüğü ve insan haklarının esas alınmaması sonucu, topluma yabancı yatırım çekilmesi mümkün olmaz.” ifadesini kullandı.

Spano, hükûmetin yetkisinin, kişilerin istek ve yetkileriyle değil, hukukla düzenlenmesi ve sınırlandırılması sonucunda, kanunların muğlak ve suistimale açık değil, açık ve anlaşılır olmasını gerektirdiğine işaret etti.

Kanunların, kanunları yapan kurumlardan farklı, bağımsız ve tarafsız kurumlarca yorumlanması ve uygulanması gerekliliğine işaret eden Spano, hukukun üstünlüğü çerçevesinde bu ilkelerin olmasına değindi.

Spano, “İktidardaki kişiler mahkemeleri kontrol edemez. Kanunlar sadece halka değil, aynı zamanda gücü elinde bulunduranlara da her an uygulanabilmelidir. Kanunun üzerinde hiç kimse yoktur. Devletlerin, mahkemenin otoritesine saygı göstermesi, yargıya duyulan güven ve daha geniş yorumuyla hukukun üstünlüğü için kaçınılmaz ön koşuldur” şeklinde konuştu.

AİHM’E TÜRKİYE’DEN ŞİKÂYET VE BAŞVURULAR

Başkan Spano, 15 Temmuz darbe girişimi sonrasındaki tutuklamalarla ilgili AİHM’e Türkiye’den şikayet ve başvuruların olduğunu belirterek, şunları söyledi:

“Mahkemenin içtihadı çok net şekilde ortaya koymaktadır ki hakimlerin tutukluluğu çok ciddi bir gözetim altındadır. Alparslan Altan kararında söylenmiş olduğu gibi 5. madde çerçevesinde tutukluluğun hukuka uygunluğunda üç unsur gözetim altında olacaktır. Birincisi, yargının toplumda önemli bir rolü vardır çünkü adaletin garantörüdür. İkincisi, yargı mensuplarına koruma sağlanması gerekir çünkü ancak böylelikle bağımsız bir şekilde faaliyetlerini yerine getirebilirler. Üçüncü olarak da yargının, demokratik toplumda diğer erkler arasında önemli bir rolü vardır. Bu noktada erkler ayrılığı ve yargı bağımsızlığını sağlayabilmek için mahkemenin yargı mensuplarını korunmasına özellikle dikkat etmesi gerekir.”

Bu konuda herhangi bir taraf tutmadığına işaret eden Spano, “Bu noktada, son kararlarda, Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesinde kullanılan ifadeler, yüksek mahkemelerimiz arasındaki bu diyaloğa çok fazla uymuyor. Bu tartışılması gereken bir konu ve adli diyalog çerçevesinde bunu tartışacağımızı ifade etmek istiyorum” dedi.

NE OLMUŞTU?

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Türkiye’den yapılan yüzlerce başvuruya rağmen, hükûmetin davetlisi olarak Türkiye’ye geldi. Daveti kabul eden AİHM Başkanı Robert Spano’ya yönelik tepki gösterilmişti.