2023’e ayak bastığımız bugünlerde, gerek telefon gerek sosyal medya iletişimlerimizin çoğunun içeriğini yeni yılda mutluluk dilekleri kapsıyor. Sahi neydi bu mutluluk bir irdelesek mi?

MUTLULUĞUN TARİFİ

Nazım Hikmet’in ‘Sen mutluluğun resmini yapabilir misin?’ sorusunun yanıtını aradığımızda, şu tanım karşımıza çıkıyor: “Kişinin yaşamını dolu, anlamlı ve huzurlu olarak algılama süreci.”
Mutlulukla ilgili üç hususu açımlayalım. Bunlardan ilki bireyin yaşantısıyla ilgili olarak öznellik, diğeri algı ve duyguyla ilgili olarak soyutluk, sonuncusu da bir süreci kapsama niteliğidir. Mutluluk kavramının yargısal ve bilişsel boyutunun yaşam doyumu olduğunu söyleyebiliriz. Mutluluğun duygusal boyutunda da olumlu ve olumsuz duygulardan söz edilebilir. Burada mutluluğu, = yaşam doyumu + (olumlu duygu – olumsuz duygu) olarak formüle etmek olanaklı gözüküyor. Nitelikli bir yaşam ile mutluluk arasında karşılıklı bir neden-sonuç ilişkisi de gözlenmiş.
Hemen belirtelim mutluluk ekonomisi güncel bir konu. Okurların çoğu bilir : Belli bir dönemde (örneğin yıllık) bir ülkede üretilen tüm mal ve hizmetlerin toplamına Gayrisafi Milli Hasıla (GSMH) denir. Ya Gayrisafi Milli Mutluluk (GSMM) nedir? Bir Güney Asya ülkesi olan Bhutan (Barışçıl Ejderhanın Ülkesi) tarafından 1970’lerde bir endeks ortaya atıldı: GSMM Endeksi. İçinde dört ölçüt var; iktisadî büyüme, ulusal kültürün korunup geliştirilmesi, çevreyi koruyan kalkınma, iyi, temiz ve sorumlu yönetim. GSMH’nın yanı sıra, o ülkede üretilen düşüncelerin, yaşayan geleneklerin, kültürün, maddi ve manevi toplam değeri de göz önüne alınıyor.

MUTLULUK ÇALIŞMALARI

Bu konuda çalışma çok ama ekonomiyi de kapsayan kimilerini analım:

a. 1970’lerden beri sadece mutluluk çalışmalarının yayınlandığı Happiness Studies Dergisi.
b. Richard A. Easterlin tarafından mutluluk ekonomisi alanında ortaya atılan Easterlin paradoksu (toplumların iktisadî gelişimiyle ortalama mutluluk düzeyi arasında bir ilişki olmaması).
c. Leicester Üniversitesi’nde hazırlanan ve 178 ülkeyi kapsayan dünyanın ilk mutluluk haritası.
d. 2002’de Nobel Ekonomi ödülünü alan psikolog Daniel Kahneman’ın çalışmaları.
e. 1986’da Birleşik Krallık’ta kurulmuş ve uluslararası nitelikli Yeni İktisat Vakfı’nın (NEF) 178 ülkenin kapsandığı Mutlu Gezegen Endeksi (HPI) çalışması (Bu araştırmada mutluluğun beş koşulu şöyle: Bağlanmak, aktif toplumsal yaşam, farkındalık, öğrenmeye devam etmek, vermek. Hesaplama ise şöyle: ((Yaşam memnuniyeti X Beklenen yaşam süresi) / Ekolojik ayak izi). Kendi kişisel HPI puanınızı happyplanetindex.org sitesine girerek hesaplayabilirsiniz
f. Avrupa Yaşam ve Çalışma Koşullarını Geliştirme Vakfı’nın (Eurofund) Avrupa Yaşam Kalitesi Araştırması.
g. Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Gelişme Çözümleri Ağı (UNSDSN) adlı küresel bir inisiyatifin çalışması olan Dünya Mutluluk Raporu. Raporda sağlıklı yaşam süresi beklentisi, yolsuzluk algısı, kişi başına ulusal gelir, yaşam tercihleri özgürlüğü, sosyal destekler, cömertlik unsurları var.
h. TÜİK’in yaptığı Yaşam Memnuniyeti Araştırması.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2021 yılı Yaşam Memnuniyeti Araştırması verilerine göre yaş grubuna göre bakıldığında en mutlu olanlar 65 yaş ve üzerindekiler iken, eğitim durumuna göre ise en yüksek mutluluk oranı, yüzde 54,4 ile bir okul bitirmeyenlerde görüldü. Mutlu olduğunu beyan eden 18 ve üzeri yaştaki bireylerin oranı, 2020 yılında yüzde 48,2 iken 2021 yılında yüzde 49,3 oldu. Bu arada, mutsuz olduğunu beyan eden bireylerin oranı 2020 yılında yüzde 14,5 iken 2021 yılında yüzde 16,6’ya yükselmiş!

MUTLULUĞU ETKİLEYEN UNSURLAR VE ÖLÇÜMÜ

Yapılan bilimsel çalışmalarda mutluluğun gelir ve diğer kimi etmenlerle ilişkisi olduğu ortaya çıkmaktadır. Bireysel gelirin belli bir düzeyin altında kalması bireyin mutsuzluğuna yol açabilirken, belli bir düzeyden sonra bireysel gelirin artması, bireyin mutluluğuna giderek azalan ve oldukça düşük bir katkıda bulunmaktadır. Ayrıca kimi kapitalist ülkelerde en varsılların üçte bire yakını mutsuz çıkabilmektedir. Mutluluğun ölçümü hakkında oldukça geniş bir yazın ortaya çıkmıştır. Kimi örnekler verelim. Yaşam doyumu ölçeği – SWL, Olumlu ve olumsuz duygu ölçeği – PANAS, Oxford mutluluk ölçeği – OHI, İşe ilişkin duyuşsal iyilik algısı ölçeği – JAWS vb.

MUTLULUK ENDÜSTRİSİ

Mutluluk arttırmak için el kitaplarından, alternatif tıp hizmetlerine dek uzanan çok geniş bir yelpaze ortaya çıkmıştır. Bunun nedeni kapitalizmde insanın diğer insanlara ve doğaya yabancılaşması olgusudur. İşletmelerde çalışanların mutluluğunu arttırmak için görevliler (mutluluk yöneticisi: CHO) atanmakta ve çalışmalar yürütülmektedir. Mutlu çalışanların işe bağlılığı ve giderek iş veriminin arttığı saptanmış.

DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE MUTLULUK

Birleşmiş Milletler ile ilişkili Sürdürülebilir Gelişme Çözümleri Ağı (SDSN) tarafından yayınlanan Dünya Mutluluk Raporu 2022’de (*) mutluluk ölçümünün bileşenlerine bakalım: Kişi başına gerçek GSYH, sosyal destek, sağlıklı yaşam beklentisi, yaşam seçimleri özgürlüğü, cömertlik, yolsuzluk algısı ve distopi (otoriterlik, baskıcılık).
146 ülkenin kapsama alındığı 2022 Raporu’na göre, ülkelerin birçoğunda bu altı unsurun mutluluk göstergesiyle bağlantısı varmış! Raporda lider ülke 7,82 puanla Finlandiya. Ardından Danimarka, İzlanda, İsviçre, Hollanda, Lüksemburg, İsveç, Norveç, İsrail, Yeni Zelanda geliyor.
Genelde Kuzeyliler mutlu! ABD’de ise taa 16.sırada! Türkiye (4,74 puanla) ne yazık ki, 111. sıradaki Gana’dan sonra ancak 112. sırada! 2017’deki sıralamada 69. sıradaydık iyi mi! Ne başarı(sız)lık ama? Suç kimde ülkeyi yönetenlerde mi? Yoksa halkta mı? Nazım Hikmet nasıl diyordu ‘Dünyanın En Tuhaf Mahluku’ şiirinde: “….kabahat senin, – demeğe de dilim varmıyor ama – kabahatın çoğu senin, canım kardeşim!….”
TÜİK Yaşam Memnuniyeti Araştırması sonuçlarına göre, mutlu olduğunu belirtenlerin oranı yüzde 49,3 imiş! Mutsuzum demekten çekinildi mi acaba? Uluslararası Mutluluk Günü olan 20 Mart’ta (2023) bu araştırmanın yenisi de çıkar, sonuçlar ne olur acep?

SONSÖZ

Sonsöz olarak, kişisel gelişimle sağlanan kişisel mutluluk ile toplumsal gelişimle sağlanan toplumsal mutluluk arasında kesin sınırların olmadığını belirtelim.
Büyüme tartışmalarının bunalttığı ortamda sorsak, ‘Bir ülkede kişi başına gayri safi millî hasıla mı (GSMH), yoksa kişi başına gayri safi milli mutluluk mu (GSMM) önemli’? İkincisi de ölçülmeli!
Tüm içtenliğimle yeni yılın, sevgideğer okurlarımız başta olmak üzere tüm ezilen sınıflar ve ezilen uluslar için ESG bazlı yani hem yönetişimsel & ekonomik, hem toplumsal, hem de ekolojik açılardan yaşam kalitesi yüksek bir yıl olmasını diliyorum.
(*) : Ayrıntlı bilgi için rapora bakılabilir (20 Mart’ta yenisi de çıkıyor):

https://happiness-report.s3.amazonaws.com/2022/WHR+22.pdf

Kitaplar da önerelim: Mutluluk ekonomisi (Murat Şeker), Mutluluk ve İktisat (Gökhan Karabulut), Mutluluk Konservesi (Orhan Tüleylioğlu), Mutluluğun Formülü (Stefan Klein, Arkadaş Yay.), Mutluluğu Keşfetmek (Susela Bok, Butik Yay.), Mutluluk (Darrin M. McMahan, E Yay.). Çocuklar için ise: Mutluluk ve Mutsuzluk (B. Labbe, Günışığı K. Yay.)