2023 yılına ait Sayıştay Denetim Raporu’nda Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü’ne bağlı Taş Kömürü İşletme Müesseselerine ilişkin veriler de paylaşıldı.
Sayıştay bulgusunda Üzülmez TİM’de kömür kazı faaliyetinin yapıldığı ayaklarda yeterli sayıda işçi tertip edilememesi nedeniyle iş sağlığı ve güvenliğinin olumsuz etkilendiği kaydedildi. Buna göre, iş zorluğu nedeniyle kanuni gerekliliklerin yerine getirilmesi durumunda işçilerin derhal emeklilik hakkını kullanması, üretimde çalışan işçilerin önemli bir bölümünün de ihtiyaç duyulan üretime yardımcı diğer sanatlarda çalıştırılmaları sonucu azalan işçi sayısı nedeniyle kömür kazı faaliyetinin yapıldığı pano ve ayaklarda, hazırlık galerileri ve panolarında yeterli sayıda işçi tertip edilemediği ve ocaklarda konsantrasyona gidilemediği için üretim ve işgücü verimliliklerini düşürdüğü, iş güvenliğini etkilediği tespit edildi.
Sayıştay raporunda Üzülmez TİM ile ilgili şu tespitler yapıldı:
"Ayak arınının tümünün bir üretim vardiyasında kazılamaması; ayak içindeki tavan basınçlarının kazılamayan bölümler üzerine dengesinin bozulmasına, tahkimat problemleri ile uzun süre bekleyen tahkimatta deformasyonlara, arın akmasına, göçük olasılığının artmasına, göçükler nedeniyle yaralanma ve/veya can kayıplarına, ayak arkasında ve arında kızışmaya (oksidasyon), ocak yangınları gibi yeraltı kömür madenciliğinde arzulanmayan durumlara neden olmakta iş güvenliğini ve iş sağlığını olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Müessese işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin olarak, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişleri, MAPEG teknik elemanları, Kurum ve Müessese ilgili birimleri tarafından yapılan teftiş, denetim ve kontrollerde, çalışanlar için tehlike oluşturabilecek noksanlıklar tespit edildiği, bu noksanlıkların önemli bir bölümünün tespit sonrası akabinde giderildiği görülse de bir başka lokasyonda tekrar gözlendiği, bazı noksanlıkların da kısa sürede giderilemediği ve bu durumun iş sağlığı ve güvenliğini etkilediği görüldü.
İDARİ YAPTIRIM CEZASI UYGULANDI
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Ankara Rehberlik ve Teftiş Grup Başkanlığı Müfettişleri tarafından Üzülmez Müessesesi yeraltı işyerlerinde 1-25.07.2023 tarihleri arasında İş Sağlığı ve Güvenliği yönünden programlı teftiş yapılmıştır. Bu teftiş neticesinde (31.07.2023 tarih ve 10789/PRG/01, 10810/PRG/01 sayılı rapor) 12-19.10.2022 tarihlerinde yapılan teftişte belirlenen noksanlıklardan yedi noksanlığın devam ettiği, ayrıca 12 yeni noksanlık veya mevzuata aykırılık tespit edilmiş olup, idari para cezası uygulanması isteminde bulunulmuştur.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü Zonguldak Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü tarafından Üzülmez Müessesesine 9 aylık sürede devam eden 7 noksanlık için 1.465. 695 TL, yeni tespit edilen 12 noksanlık için 305.943 TL olmak üzere toplam 1. 771. 638 TL idari yaptırım cezası uygulanmış, 30 günlük yasal süresi içerisinde yüzde 25 indirimli olarak 1.328.728 TL ödenmiştir.
Solunabilir ve patlayabilir tozla mücadele kapsamında alınan önlemlerde da aksamalar var. Müessese ocaklarında meslek hastalıklarının önlenmesi ve iş güvenliği açısından solunabilir ve patlayabilir tozla mücadele kapsamında alınan önlemlerde dinamik ve hareketli ortam nedeniyle zaman zaman aksamalar olduğu görülmüştür. Yeraltında kömür kazısı ve nakli sırasında oluşan kömür tozları havalandırma ile bütün ocağa yayılmakta, tane boyutu çok küçük olan (200 mesh ve altı) tozların sürekli ortamda dolaşmaları hem infilak riskini artırmakta hem de solunabilir toz konsantrasyonunun artması çalışanların sağlığını olumsuz etkilemektedir.
ÖLÜM SAÇIYOR
Oluşan bu tozun havalandırma boyunca ocağa yayılmaması için kaynağında bastırılması, nötralize edilmesi gerekmektedir. Müessesede 2023 yıl sonu itibarıyla 13 kişiye şüpheli ve 37 kişiye ise pnömokonyoz teşhisi konulmuştur. Toz konsantrasyonu nedeniyle meslek hastalığına yakalanan işçilerin açtıkları davalar neticesinde müessesenin 2021 yılında 2. 419. 450 TL, 2022 yılında 1. 456.118 TL TL, 2023 yılında 764.705 TL tazminat ödediği görülmüştür. Burada önemli olan husus bu hastalığın kalıcı olmasıdır. Öte yandan, yeraltı kömür ocaklarında patlamaların ortamdaki kömür tozunun tek başına patlaması ya da başlamış bir patlamaya (grizu v.d.) katılması şeklinde olabileceği, boyut ve sonuçları büyük olan facialara da zincirleme şekilde devam eden kömür tozu patlamalarının neden olduğu bilinmektedir.
Patlayıcı nitelikteki tozların nötralize edilmesi ve olası patlamaların yayılmasını önlemek amacıyla, taş tozu serpilerek ortamda biriken kömür tozlarının etkisizleştirilmesinin yanı sıra tozlanmaya uygun damarlarda arına su enjeksiyonu yapılması ve kömürün taşınması sırasında aktarma noktalarına su fisketeleri yerleştirmek suretiyle tozlu sahaların sürekli yıkanarak toz birikmesine fırsat verilmemesi gerekmektedir. Müessese ocaklarında meslek hastalıklarının önlenmesi ve iş güvenliği açısından solunabilir ve patlayabilir tozla mücadele kapsamında alınan önlemlerin zaman zaman aksaması, Müessesede işgücü ve üretim kayıplarının yanında işçilerin tozdan kaynaklanan hastalıklara (pnömokonyoz) yakalanmasına ve patlama riskine yol açmaktadır.
Sayıştay raporunda Armutçuk TİM'de de "Kömür kazı faaliyetinin yapıldığı ayaklarda yeterli sayıda işçi tertip edilememesi nedeniyle iş sağlığı ve güvenliğinin olumsuz etkilendiği ifade edildi ve "Üretime yardımcı, üretim dışı servislerden emekli olan işçilerin yerleri üretimde çalışan işçilerden doldurulmakta, emekli işçilerin yerine yapılan takviyeler ve geçici sanat değişimi ihtiyacı üretimde çalışan işçilerden karşılandığı için beklenilen üretim artışı sağlanamamakta, daha da önemlisi üretim ayaklarında iş güvenliği risklerine yol açmaktadır" denildi.
Armutçuk TİM hakkında yapılan diğer tespitler şöyle:
BİR İŞÇİ HAYATINI KAYBETTİ
Ayak arınının tümünün bir üretim vardiyasında kazılamaması yeraltı kömür madenciliğinde arzulanmayan durumlara neden olmakta iş güvenliğini ve iş sağlığını olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Nitekim 15 Kasım 2021 tarihinde IV. blok doğu kanadında 106 nolu panonun oksidasyon (CO yükselmesi) nedeniyle bekleme barajlarıyla kapatıldığı, panonun Şubat 2024 tarihi itibarıyla halen kapalı olduğu görülmüştür. Müessese işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin olarak, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişleri, MAPEG teknik elemanları, Kurum ve Müessese ilgili birimleri tarafından yapılan teftiş, denetim ve kontrollerde, çalışanlar için tehlike oluşturabilecek noksanlıklar tespit edildiği, bu noksanlıkların önemli bir bölümünün tespit sonrası giderildiği görülse de bir başka lokasyonda tekrar gözlendiği, bazı noksanlıkların da kısa sürede giderilemediği ve bu durumun iş sağlığı ve güvenliğini etkilediği görülmüştür. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişlerince 19-29.09.2023 tarihleri arasında yapılan teftiş sonucu düzenlenen 06 Ekim 2023 tarih 11069/PRG/12 sayılı raporda tespit edilen 1 önceki denetimden devam eden, 14 yeni tespit edilen toplam 15 adet mevzuata aykırılık ve noksanlıklar için Armutçuk Müessesesine Zonguldak Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğünce toplam 558 bin 360 TL idari para cezası tahakkuk ettirilmiştir. Müessese işyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliğine ilişkin gerek dış denetim gerekse iç denetim kapsamında tespit konusu bazı noksanlıkların iş kazalarına neden olduğu, 2023 yılında 322 kaza meydana geldiği, bir işçinin vefat ettiği, 323 işçinin yaralandığı görülmüştür. 2023 yılında meydana gelen 322 kazanın 88’i (yüzde 27) göçüklerden, 174’ü (yüzde 54) kayma, çarpma, düşme, yuvarlanma gibi muhtelif nedenlerden, 39’u (yüzde12) el ile nakliyat nedeniyle, 12’si (yüzde4) malzeme taşıma, kullanma esnasında, 5’i (yüzde1,5) mekanik nakliyat, 5’i (yüzde1,5) makine elektrik nedeniyle meydana gelmiştir. 123 kazanın (yüzde 38) iş günü kaybına yol açmadan hafif yaralanma ile sonuçlandığı,19 kazanın (yüzde 6) 1-3 gün iş günü kaybına, 117 kazanın (yüzde 36) 4-28 gün iş günü kaybına, 49 kazanın (yüzde 15) 29-180 gün iş günü kaybına, 1 kazanın (ağır yaralanma) 180 günden fazla iş günü kaybına yol açtığı, kazalar nedeniyle toplam kayıp iş günü sayısının 11.798 olduğu görülmüştür.
16 İŞÇİ HASTA OLDU
Solunabilir ve patlayabilir tozla mücadele kapsamında alınan önlemlerde aksamalar var. Armutçuk Müessesesinde 2023 yıl sonu itibarıyla 16 işçinin pnömokonyoz olduğu, 33 işçinin ise pnömokonyoz şüpheli olarak periyodik kontrollerinin yapıldığı, 2021 yılında 836.276,93 TL, 2022 yılında 1.083.512,78TL, 2023 yılında 437.658,93 TL tutarında meslek hastalığı (pnömokonyoz) tazminatı ödendiği görülmüştür.
Patlayabilir tozla mücadele kapsamında tozlu ortamların yıkanması, taş tozu serpilmesi ve su barajları eksiklikleri var. Solunabilir tozla mücadele kapsamında tozun kaynağında bastırılması, su fisketeleri eksiklikleri olduğu, ocak yangınları ve oksidasyonla mücadele kapsamında, çimento enjeksiyonu, silikat uygulaması, kimyasal uygulaması, dolgu köpüğü eksiklikleri var. Patlayabilir ve solunabilir tozla mücadele ve oksidasyona karşı alınan önlemlerin dinamik ve hareketli ortamda zaman zaman aksadığı görülmektedir."
Türkiye Taş Kömürü Kurumu Genel Müdürlüğü (TTK) Kozlu TİM’de kömür kazı faaliyetlerinin yapıldığı ayaklarda yeterli sayıda işçi tertip edilememesi nedeniyle iş sağlığı ve güvenliğinin olumsuz etkilendiği kaydedildi. Müessesede 2023 yılında, toplam ayak boyunun 406 metre, toplam çalışma boyunun 101 metre, ortalama ayak boyunun 102 metre, ortalama ayak çalışma boyunun 25 metre, ortalama günlük ayak boyu çalışma oranının yüzde 25 olduğu görüldü. Bu durumun ise ayaklara yeterli sayıda işçi tertip edilememesinden kaynaklanmakta olup müessesenin bir günde yapabileceği üretimi yaklaşık 4 günde yapabildiğini gösterdiği belirtilirken "Göçertmeli uzun ayak yönteminde, üretim, verimlilik ve iş güvenliği açısından doğru olan günlük ayak boyu çalışma oranının yüzde 100 olmasıdır"denildi.
Kozlu TİM’de İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ilgili mevzuata ilişkin aykırılık ve noksanlıkların bulunduğu kaydedildi ve şu bilgiler verildi:
Müessesede 2023 yılı için yapılan inceleme ve denetimlerde; iş sağlığı ve iş güvenliği mevzuatına ilişkin sıkça karşılaşıldığı görülen bazı önemli noksanlık ve mevzuata aykırılıkların özetle; hayat hatlarındaki eksiklikler, su ve taş tozu barajlarının durumuna, su kanallarının durumuna, merkezi gaz izleme sensörlerinin durum ve konumlarına, ayak içi tahkimat noksanlıkları ve uygunsuzluklarına, ayak içi domuzdamı eksiklik ve hatalarına, kesici, yol verici, trafo ve panolarda görülen eksikliklere, ayak içi ilave tahkimat noksanlıklarına, haberleşme araçlarında görülen noksanlıklara, vinç fren ayarı, dişli muhafazası durumuna, ateşleme mahallinin yeri ve malzemelerin korunmasına, zincirli konveyörlerdeki eksikliklere, lokomotiflerde görülen noksanlıklara, su fisketeleri ve solunabilir toz durumuna, kesici ve yol vericiler, aydınlatma trafosunda ile elektrik panolarında tespit edilen eksikliklere, dinamit ambarı malzeme düzeni, defter hataları, periyodik kontrollerin eksikliğine, nem durumuna, dinamit ambarı içi ve çevresi yanıcı madde, ihata ve güvenliği (kamera), paratonerin durumuna, bant konveyörlerde muhafaza, durdurma teli ve uyarı levhaları eksikliklerine ilişkin oldukları görülmüştür. Tespit edilen bu noksanlık ve mevzuata aykırılıkların denetim sonrası giderilse bile dinamik ve hareketli ortamda bir başka lokasyon ve ekipmanda sıkça tekerrür ettikleri görülmüştür.
İş göremezlikle sonuçlanan iş kazaları nedeniyle müessesenin 2021 yılında 1.853.920,78 TL, 2022 yılında 1.746.576,53 TL, 2023 yılında 1.859.891,51 TL iş kazası tazminatı ödediği, 2023 yılında ödenen iş kazası tazminatlarının 90.881 TL'sinin hizmet alımı işçilerine ilişkin olduğu görülmüştür. Alt işveren ve üçüncü şahıs işçilerinin geçirdiği kazalara ilişkin açılan davalarda kurum asıl işveren olarak müştereken ve müteselsilen sorumlu tutulmaktadır.
Solunabilir ve patlayabilir tozla mücadele kapsamında alınan önlemlerde de aksaklıkların olduğu kaydedildi ve “TTK Genel Müdürlüğü, Test ve Ölçümleme Şube Müdürlüğünce yıl içinde müessese ocaklarında, baca, lağım, ayak, taban ve nakliyat (tumba alanı) gibi yerlerden alınan 76 solunabilir toz numunesinin ölçüm sonucuna göre ayaklarda, tabanlarda ve nakliyatta ölçülen toz konsantrasyonları ortalamasının 0,98 mg/m3 olduğu, kurum ortalaması olan 0,82 mg/m3 değerinin üzerinde olduğu görülmektedir.
HASTA SAYISI 208
Kurum bazında 2023 yılında 11 şüpheli, 5 teşhis konulan kişinin daha meslek hastalığına (pnomokonyoz) yakalanması ile hasta sayısının 208’i kesin, 143’ü şüpheli olmak üzere 351 kişi olduğu, 49’u kesin, 32’si şüpheli olmak üzere 81’inin Kozlu Müessesesi İhsaniye İncirharmanı İşletmesinde çalıştığı görülmektedir. Pnomokonyoza yakalanma, hastalanma süresinin 11-11,5 yıl olduğu, hastaların yaş ortalamasının 38-40 olduğu ve büyük çoğunluğunun pano ayak üretim işçileri olduğu görülmüştür. Toz konsantrasyonu nedeniyle meslek hastalığına yakalanan işçilerin açtıkları davalar neticesinde Müessese tarafından 2019 yılında 874 Bin TL, 2020 yılında 2,88 milyon TL, 2021 yılında 148.681,66 TL, 2022 yılında 409.136,76 TL, 2023 yılında 388.447,05 TL meslek hastalığı (pnömokonyoz) tazminatı ödenmiştir.
Karadon TİM’de de kömür kazı faaliyetlerinini yapıldığı ayaklarda yeterli sayıda işçi tertip edilememesi nedeniyle iş sağlığı ve güvenliğinin olumsuz etkilendiği kaydedildi. 2023 yıl sonu itibarıyla; Karadon Müessesesi için TTK YKK ile kabul edilmiş 967.288 ton satılabilir kömür üretimi için norm kadroya göre 1.799 olması gereken pano ayak üretim işçi sayısının 665 olduğu, 500 olması gereken hazırlık işçi sayısının 201 olduğu, 706 olması gereken nakliyat işçi sayısının 527 olduğu, 344 olması gereken tarama söküm ve bakım işçi sayısının 185 olduğu, 228 olması gereken mekanizasyon işçi sayısının 81 olduğu, 140 olması gereken elektrik-elektronik işçi sayısının 94 olduğu, 70 olması gereken barutçu sayısının 53 olduğu, 70 olması gereken sondaj işçi sayısının 36 olduğu görülmektedir. Mevcut durum itibarıyla yeraltında kazı, hazırlık, elektromekanik, nakliyat, barutçu gibi işlerde ihtiyaç duyulan işçinin temin edilememesi halinde üretimin olumsuz etkilenmesinin yanı sıra iş güvenliğine ilişkin olumsuz sonuçlar da ortaya çıkabilecektir.
