Osmanlı'yı bilmek

Neyi Bilmeli "Yüzyılın Maarif Modeli" eleştirildikte, "Osmanlı'yı bilmeyelim mi "deniyor. "Maarif Modeli ni eleştirmekle, Osmanlı'yı bilmek arasında nedensel bir ilişki yok. Ben "Maarif Modeli"ni eleştirdim. Ama Osmanlı Devleti'nin en ince ayrıntısına kadar bilinmesini istiyorum. Bu topraklarda altı yüzyıl egemen olmuş devleti bilmemek olmaz. Osmanlı'yı bilmeliyiz. Peki ama nasıl. Osmanlı dendikte hemen Kuruluş (1300-1453), Yükselme (1453-1579), Duraklama (1579-1699), Gerileme (1699-1922). Bu bilgi toprakla ilgili. Toprak kazanımlı dönem yükselme, toprak alımı yitimi yoksa Duraklama, toprak yitimi varsa Gerileme dönemi oluyor. Osmanlı'yı böyle öğrenmenin  bir sakıncası yok. Ama bu, öğrenme değil. Osmanlı'yı öğrenmek istiyorsak, kültürel yapısını öğrenmeliyiz. Kültürel dendikte bilinmesi... öğrenilmesi gereken nedir. İlk bilinmesi gereken Osmanlı Devleti'nin ideolojisi... Osmanlı Devleti'nin ideolojisi İslam dinin sıkı bir yorumu olan Sünniliktir. Bu ideoloji, merkezi odaklı devletle pekiştirilir. Sünni din hocaları, ayrıca, bu ideolojiyi  camilerde halkın bilincine sokarlar. Bu ideolojiye karşı bütün görüşlere savaş açarlar. Sünni toplumsal bilinç, kesintisiz halkı kuşatır. Bu ideolojinin içeriğini bilmek zorundayız. Bu içerik Fatih Sultan dönemi Osmanlı’nın gerileme-dağılma döneminin başlangıcıdır. Yusuf Akçura söyler, medreseler ussal bilgiyi sildiler. Bu yüzden Osmanlı'nın dağılmasına yol açtılar, (I) Karşıt Görüşler Sünni toplumsal bilince karşı çıkan düşünürler katledildiler. Böylece Sünni toplumsal bilinç pekiştirildi. Bu düşünürler Osmanlı'ya karşıt bir eyleme girişmediler. Yalnızca düşündüler. Lütfi Paşa, Molla Kasım, Şeyh İsmail Maşuki, Şeyh Hamza Bali, Nadajlı Abdurrahman... düşüncelerinden ötürü katledilen düşünürlerden kimileri. Gözlemevi Takiyyeddin B. Mehmet (1520-1585) gökyüzünü gözlemek için bir gözlemevi kurdu. 1577'de kuyruklu yıldız göründü... 1578 'de veba salgını başladı. Medreselerde ussal bilgiden geçmeyen halkımız "olağanüstü bir kavrayışla" kuyruklu yıldızla, vebanın nedenini buldu. Bunların nedeni gözlemeviydi. Padişah III. Murad da bu görüşe katıldı. Gözlemevini bombalayarak tuzlan buz ettiler. Halkla padişah o gece esenlikle uyudu.  Üç Müneccim Savaşlarda durmadan yenilgi üstüne yenilgi, III. Mustafa'yı bıktırdı. (1759-1774)Yeniçeriler çözüm aradı. Giritli Ahmet Efendi'yi, Prusya Kralı Frederick II’ye gönderdi. Kraldan savaşta kazanmak için üç müneccim istedi. Kral üç ilke gönderdi -Tarihten, deneyimden ders almak (akıl) -Orduyu savaşa hazır tutmak -Hazinede para bulundurmak.(2) Mustafa III bunlara aldırmadı. Yıldızlara baka baka şu bilgiyi elde etti. Rusya'ya savaş açarsa bu savaşı kazanacaktı. Yıldızlar bunu söylüyordu, Sadrazam Muhsinzade savaşa karşıydı. Sadrazamlıktan çekildi. Rusya'ya savaş açıldı. Rusların da istediği buydu, Kırım'ı alıverdiler. Tarihçi Samdanizade "yıldızbilimine düşkündü, bu yüzden uğursuzluk üstünden eksik olmadı" dedi. Osmanlı'yı öğrenmeliyiz. Ama bu öğrenme din ağırlıklı eğitimle olmaz. 1- Yusuf Akçura, Osmanlı Devleti'nin Dağılma Devri, Türk Tarih Kurumu Ankara 2016, Y-8 2- Ord. Prof. Dr. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Büyük Osmanlı Tarihi 5, Türk Tarih Kurumu Ankara 1998, Y-343