2023’de dünyayı sel götürdü! İşte yılın en büyük doğal afetleri

2023'ün en büyük şiddetli ve en çok ölümlü depremi ise Türkiye'de yaşandı. Tarihler 6 Şubat'ı gösterdiğinde Türkiye'de merkez üssü Kahramanmaraş'ın Pazarcık ilçesi olan 7,7 büyüklüğünde deprem meydana geldi. AFAD verilerine göre, yerin 8,6 kilometre derinliğinde meydana gelen depremde Türkiye'de 11 ilde yıkım olurken Suriye'de de çok büyük yıkım ve can kaybı yaşandı. Deprem, Türkiye'nin tamamında, Orta Doğu ve Avrupa'nın ise birçok yerinde hissedildi.

2023'te en çok ölümün yaşandığı 2. deprem, Fas'ta 8 Eylül gecesi meydana geldi. Merkez üssü Marakeş kentine bağlı El-Huz bölgesi olan 7 büyüklüğündeki depremde 3 bine yakın kişi hayatını kaybetti, 6 binden fazla kişi yaralandı. Resmi makamların açıklamalarında bölgedeki nüfusun üçte ikisine tekabül eden 2,8 milyon kişinin depremden etkilendiği, yaklaşık 60 bin evin kısmen ya da tamamen yıkıldığı belirtildi. Fas Ulusal Jeofizik Enstitüsü Başkanı Nasır Cabur, depremi "ülke tarihinde son yüzyılda yaşanan en büyük deprem" olarak niteledi.

Bu yıl, en çok ölümün yaşandığı 3. deprem, Afganistan'ın İran sınırında bulunan Herat kentinde 7 Ekim'de meydana geldi. Bu deprem sonrası art arda en büyüğü 6,3 olan 4 deprem meydana geldi, 5'in üzerinde çok sayıda artçı sarsıntı kaydedildi. Taliban geçici hükümeti, depremlerde yaklaşık 2 bin 500 kişinin yaşamını yitirdiğini, binlerce kişinin yaralandığını açıkladı. Öte yandan Afganistan'ın Hindikuş bölgesinde 21 Mart'ta 6,5 büyüklüğünde deprem meydana geldi. Pakistan'da da hissedilen depremde toplam 21 kişi hayatını kaybetti. Bu deprem, "2023'ün en ölümcül 5. depremi" olarak kayıtlara geçti.

Tarihler 3 Kasım'ı gösterdiğinde merkez üssü Nepal’in Jumla bölgesinin 42 kilometre güneyi olan 5,6 büyüklüğünde deprem olduğu duyuruldu. "Bu yılın en ölümcül 4. depremi" olarak kayıtlara geçen felakette 157 kişi yaşamını yitirirken çok sayıda kişi yaralandı.

2023'ün ölüm rakamının yüksek olduğu diğer depremler, Ekvador ve Filipinler'de kaydedildi. Ekvador'da 18 Mart'ta meydana gelen 6,7 büyüklüğündeki depremde 18 kişi hayatını kaybetti. Filipinler'de 17 Kasım'da ülkenin güneyindeki Burias bölgesinde gerçekleşen 6,7 büyüklüğündeki depremde 11 kişi yaşamını yitirdi.

Orta Akdeniz'de etkili olan ve 10 Eylül'de Libya'nın doğusunu vuran "Daniel Fırtınası" Bingazi, Beyda, Merc, Suse ve Derne kentlerinde sel felaketine neden oldu. Ülkenin doğusunu vuran sel felaketinde 4 bin 300'den fazla kişi hayatını kaybederken, en az 17 bini çocuk 40 bin kişi ülke içinde yerinden oldu. Ülkenin doğusunda selden etkilenen bölgelerde altyapının yüzde 70'i hasar gördü. Eğitim kurumlarının yüzde 95'i hasar gördü, ülkede eğitime 10 gün ara verildi. Sel felaketinde hayatını kaybedenler için 3 günlük yas ilan edildi.

Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nin (KDC) doğusundaki Güney Kivu eyaletinde, mayısta şiddetli yağışların yol açtığı sel felaketinde 438 kişi hayatını kaybetti. Sel felaketinin ardından ülkede ulusal yas ilan edildi.

Yunanistan’da 5 Eylül'de başlayan yağışlar nedeniyle meydana gelen sellerde 17 kişi hayatını kaybetti. Afet bölgesinde mahsur kalan birçok kişinin telefon iletişimi, elektrik kesintileri nedeniyle sekteye uğradı. Selde mahsur kalanları kurtarmak için itfaiye ekiplerinin ulaşamadığı bölgelere arama kurtarma ekipleri şişme botlarla müdahale etti. Yunanistan'ın Tesalya Bölgesi'nde yaşanan seller nedeniyle ilk ve orta dereceli okullarda eğitime ara verildi. Yüz binlerce dönümlük arazinin sular altında kalmasına neden olan selin en çok etkilediği şehirlerden Volos'ta, tıbbi amaçlı kenevir üretilen seraya giren koyun ve keçiler, 300 kilogram keneviri yedi. Ülkenin Kuzey Kivu eyaletinde bulunan maden sahasında meydana gelen heyelanda ise en az 100 işçi göçük altında kaldı.

Çin'in kuzeyindeki Hıbey eyaletinde ağustosta Doksuri Tayfunu'nun yol açtığı seller nedeniyle 1,2 milyon kişi tahliye edildi. Başkent Pekin ile Tiencin şehrini çevreleyen Hıbey eyaletinde, selin kontrolü için 8 toplama havzası ile irili ufaklı 155 rezervuar oluşturuldu. Ülkenin güneyindeki Guangdong eyaletinde, eylülde şiddetli yağışlar sellere yol açtı. Sellerde bir çiftlikten kaçan 70'ten fazla timsahı bulmak için bölge yetkilileri operasyon başlattı.

Doğu Afrika Ülkesi Malavi'de nisanda meydana gelen Freddy Kasırgası sırasında 537 kişi kayboldu. Afrika'nın güneydoğu kıyılarını etkileyen Freddy Kasırgası nedeniyle Malavi'de binden fazla kişi hayatını kaybetti. İklim değişikliğinin yol açtığı yıkım nedeniyle evler, köprüler, okullar ve iş yerleri yıkıldı, yollar, enerji hatları ve tarım arazileri ise hasar gördü. Ülkede yarım milyondan fazla kişi de evlerini terk etmek zorunda kaldı.

Güney Amerika ülkesi Peru'da, martta tropik Yaku Kasırgası'nın yol açtığı seller nedeniyle 2 bin 500 aile evsiz kaldı. Başkent Lima başta olmak üzere Cieneguilla, Chosica, Chaclacayo, Ate, San Juan de Lurigancho, Carabayllo ve Punta Hermosa kentlerinde etkili olan Yaku Kasırgası sele yol açtı. Sel ve heyelanlara neden olan kasırgadan ötürü 499 kişi hayatını kaybetti, 1332 kişi yaralandı.

Myanmar'da ağustos ayında muson yağmurlarının yol açtığı sellerde yaklaşık 60 bin kişi yerinden oldu. Bangladeş'te aynı dönemde sel ve toprak kaymaları nedeniyle yaklaşık 700 bin kişi mahsur kaldı. Ülkede Cox's Bazar, Chattogram, Bandarban ve Rangamati'nin de bulunduğu bölgelerde meydana gelen sellerden en az 1,2 milyon kişi etkilendi.

Kanada'daki orman yangınları, ülke tarihinin en büyüğü olarak kayıtlara geçerken, dünya genelindeki son 10 yılın en büyük orman yangınları arasında da yer aldı. Ülkedeki Kurumlar Arası Orman Yangın Merkezinin (CIFFC) verilerine göre, bu yıl ülkede orman yangınlarından etkilenen arazinin büyüklüğü, 1989’daki orman yangınlarında kül olan yaklaşık 7,6 milyon hektarlık alanı da geçerek tarihinin en yüksek seviyesine ulaştı. Kanada'da bu sene orman yangınlarından etkilenen ormanlık alanın büyüklüğü yaklaşık 18,5 milyon hektarken, bunun Güney Kore ve Küba'nın yüz ölçümlerinden daha geniş olması dikkati çekiyor.

Kanada'daki orman yangınlarından çıkan dumanlar, ABD'nin kuzey doğu eyaletlerine ve Avrupa'nın batı kıyılarına ulaştı. ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi (NOAA), Alberta'daki yangınlardan çıkan dumanların ABD-Kanada sınırına vardığını gösteren görüntüler paylaştı. CAMS da açıklamasında duman bulutlarının Atlas Okyanusu'nun kuzeyinden Avrupa kıtasına ulaştığını kaydetti.

ABD'nin Hawaii eyaletine bağlı Maui Adası'ndaki ormanlık alanda ağustos başında çıkan yangınlarda 100 kişi yaşamını yitirirken, olay ülkede son 100 yılda en çok can kaybının kayıtlara geçtiği orman yangınları oldu. Hawaii Valisi Josh Green, açıklamasında, yangınlar sonucu 2 bin 200 civarında yapının yok olduğunu ve maddi zararın yaklaşık 6 milyar doları bulduğunu belirterek, "Bu, Hawaii'nin yaşadığı en büyük felaket." dedi. ABD Başkanı Joe Biden da Maui Adası'ndaki yangınlar nedeniyle adayı "felaket bölgesi" ilan etti.

Yunanistan'ın Dedeağaç ve Meriç Bölgesi'nde 19 Ağustos'ta başlayan ve 21 kişinin ölümüne neden olan yangın, ülkenin son 20 yılda karşılaştığı en büyük orman yangını oldu. Yunanistan Meteoroloji Dairesinin raporuna göre, iki bölge genelinde yanan ormanlık alan 720 bin dönümün üzerine çıktı. Ülkede son 20 yıldaki en büyük 16 yangında toplam 4 milyon 200 bin dönüm alan yanarken, bunların içerisinde en geniş alanı kapsayan yangın Dedeağaç ve Meriç'te yaşandı. Bu yangın ayrıca Avrupa topraklarında son yıllarda kaydedilmiş en büyük yangın olarak raporda yer aldı.

ABD'nin Hawaii eyaletindeki Kilauea Yanardağı'nda 6 Ocak'ta yeniden hareketlilik gözlendi. ABD Jeolojik Araştırma Merkezine (USGS) göre, Kilauea Yanardağı'nın zirve kraterinde patlama meydana geldi. Hawaii Yanardağ Gözlemevinin kamera görüntülerinde yanardağın zirvesindeki Halemaumau kraterinin içinde patlamanın başladığını gösteren parıltı tespit edildi. Zirvesi Hawaii Yanardağlar Ulusal Parkı'nda yer alan ve dünyanın en aktif yanardağlarından olan Kilauea en son Eylül 2021'den itibaren 16 ay boyunca aktif kaldı. Kilauea Yanardağı, 7 Haziran'da yeniden faaliyete geçti ve yanardağın zirve kraterinde patlama meydana geldi. 21 Haziran'da hareketliliğin durduğu Kilauea, 96 gün sonra 11 Eylül'de üçüncü kez faaliyete geçti. USGS'nin Hawaii Yanardağ Gözlemevi, "patlamayla açığa çıkan gazların volkanik dumana neden olacağı" konusunda uyarı yaparken, parkın yakınında yaşayanları patlamayla havaya yayılan volkanik partiküllerden korunmaya çağırdı. Patlamanın ardından yanardağ için alarm seviyesi "gözetim" seviyesinden "uyarı"ya, havacılık renk kodu ise "kırmızı"ya yükseltildi. Yetkililer, söz konusu volkanik faaliyetlerin park içinde sınırlı olduğu bilgisini paylaştı. Kilauea'da 1983'ten bu yana patlamalar oluyor.

Endonezya'da Merapi Yanardağı'nın 11 Mart'ta faaliyete geçmesiyle bölgede turizm ve madencilik faaliyetleri durdu. Java Adası'nda bulunan ve Endonezya'nın en aktif yanardağı Merapi'den püsküren sıcak kül bulutları, kaya, lav ve gaz karışımı, yamaçlardan 7 kilometre kadar aşağı indi. Yaklaşık 5 hafta sonra 19 Nisan'da ise bu sefer Doğu Cava eyaletindeki Semeru Yanardağı kül püskürtmeye başladı. Semeru Yanardağı'nda aynı gün içinde 16 patlama yaşandı, başta kuzeydoğu yönüne olmak üzere, yanardağ çevreye yoğun miktarda sıcak kül püskürttü. Yanardağda Aralık 2021'de meydana gelen patlamalarda 34 kişi hayatını kaybetmişti. Ülkede ayrıca Anak Krakatau Yanardağı'nda (Krakatoa'nın çocuğu) 9 Haziran'da patlama meydana geldi. Yanardağdan püsküren kül tabakası 3 kilometre yüksekliğe ulaştı.

İtalya'nın Sicilya Adası'nda yer alan ve yüksekliği 3 bin 300 metre civarında olan Etna Yanardağı bu yıl birkaç kez faaliyete geçti. İlk olarak 21-22 Mayıs'ta hareketlilik yaşanan yanardağda 13 Ağustos'ta patlama oldu. Etna, 13 Kasım, 27 Kasım ve 2 Aralık’ta da kül ve lav püskürttü.

Diğer yandan, Guatemala'da 5 Mayıs'ta Fuego Yanardağı'nın faaliyete geçmesi nedeniyle 1054 kişi bölgeden tahliye edildi. Ulusal Afet Azaltma Koordinasyon Ajansından yapılan açıklamada, Orta Amerika'nın en aktif yanardağlarından, 3 bin 763 metre yükseklikteki Fuego'nun yeniden faaliyete geçtiği; sıcak kül bulutları püskürttüğü belirtildi.

İzlanda'nın güneybatısında sismik faaliyetin artmasıyla Fagradalsfjall Yanardağı ise 11 Temmuz'da patlamaya başladı. İzlanda Meteoroloji Dairesinden yapılan açıklamada, "Patlama küçük çaplı ve yanardağ henüz atmosfere duman salmadı. Yanardağın eteklerindeki çatlaklardan akan lav 200 metrelik bir pınar oluşturuyor." ifadesi yer aldı.

Japonya açıklarında yanardağdan püsküren kül ve kaya parçaları, 29 Kasım'da Tokyo'nun güneyindeki Nii-jima Adası çevresine ulaştı. Patlayan yanardağın, 10 yıl önce okyanusun doğal hareketleri sonucu oluşan bir adacıkta yer aldığı kaydedildi.