Fıkra Gibi
Işıl Özgentürk’ün Yapay Zeka Hazretleri Assos’ta(1) adlı yazıtında okudum. Yazının üstünde duracağım bölüm şöyle, “...Örsan Öymen’le anlattığı fıkra gibi bir olayla yazımı bitirip toplantıya yetişmeliyim. Yıllar önce Ayvacık kaymakamı felsefe toplantıları Behramkale köyünde, köy ahalisine de yapılsın diye bir istekte bulunmuş. Tamam, denmiş köy ahalisi köy kahvesinde toıplanmış. Örsan arkadaşlarının daha anlaşılır bir dille konuşmalarını rica etmiş. Konuşmalar başlamış, hocalar mümkün olduğunca sade bir dille felsefenin ne olduğunu anlatmışlar. Sonra sorusu olan var mı? Denmiş. Bir kişi el kaldırmış, “Hocalarım” demiş “Bizim köyde evimizin üstüne bir kat bile çıkmak yasak. Şu felsefe dediğiniz kişi bu işi bizim lehimize çevirebilir mi?”
Konu Felsefe
Nereden başlamalı... konu felsefe... öyleyse felsefeden başlayalım. Felsefe dendikte, felsefe kuramsal felsefe...kılgısal felsefe diye ikiye ayrılır. Estetik, kılgısal felsefe bölümüne girer.
Estetik
Estetik dendikte, yaşamın her alanına giren bir etkinlikten söz edildiğini bilmeliyiz. Yazdığımız romandan şiirde... oturduğumuz evde... yürüdüğümüz kaldırımda... giydiğimiz giyside... yediğimiz yemekte... yaşadımız aşk da estetiğin kapsamına gireriz. Bu kapsamda en önemli etken yaşadığımız evdir. Yaşadığımız evin estetiği insanın genel estetiğini oluşturur.
Şimdi önümüzde bir sorum var. Köylü izin verilmemesine karşın konutuna ikinci bir kat çıkmak istiyor. Felsefe bu işi yapabilir mi, bunu öğrenmek istiyor.
Soru, bu işe felsefi açıdan bakılabilinir mi... bakılır. İsmail Tunalı, bu konuda şöyle der, “... mimari bir yapının varlığını doğru olarak tanımlayabilmek ona felsefi boyuttan bakmak gerekir.”(2) Bu yapı, tek katlı köy evi de olabilir... 15 katlı kent apartmanı da olabilir. Her mimari yapı, yaşam felsefesinin ..estetiğin ürünüdür.
Amaç Araç Kavgası
Köylünün ikinci kat isteğine, şurdan bakmak gerekir. Bu istek araç mıdır amaç mıdır. Köylü, h,çbir çıkar sağlamadan kendi için istiyorsa, isteği amaçtır. Değilse ikinci kattan çıkar sağlayacaksa bu istek araçtır.
Mimaride amaç-araç kavgası Ankara’nın kuruluşuyla başladı. Cumhuriyeti kurdukta “Ankara 20.000 nüfuslu büyük bir kasabaydı.(3) Ankara’nın imarı için uluslararası yarışma açıldı. Yarışmayı, Alman kent bilimcisi Yansen kazandı. Yansen, Ankara’nın imarı gösterildikten sonra Atatürk’e sordu, “Bu şehir planını tatbik edebilecejk kadar kuvvetli bir iradeniz var mıdır?”(4) Atatürk kızdı. O, büyük bir kavgadan sonra bir Cumhuriyet kurmuştu. Yansen, “Belki sizin hakkınız var. Biz Almanya’da bile türlü güçlüklerle uğraşıyoruz, onun için sormuştum.”(5) “Özellikle toprak üzerindeki özel mülkiyet hakkını tıoplum yararına aykırı olarak kullanılmasının önemine dikkat çekmek istiyordu”(6)
N’oldu... Yansen haklı çıktı. Toprak üstündeki özel mülkiyet... özel çıkarlar Yansen’in tasarımını yozlaştırdı.
Falih Rıfkı Atay şöyle der, “Yansen planın ve umumiyetle plan disiplinciliğini, speküsyoncular ve keyficiler elinde iflas etmesine yandığım kadar hiçbir şeye yanmam.”(7)
Atatürk’ün felsefesi ... amacı, sağlıklı... estetik bir kent kurmaktı. Oysa özel mülkiyetçilerin... yüklenicilerin... karaborsacıların amacı para kazanmaktı. Ankara’nın imarı onlar için araçtı.
İmarda araç-amaç kavgasını araççılar kazandı. “Şimdi Ankara’da kaçak bir şehir var. Bir bütün şehir.”(8) Aslında yalnız Ankara değil, bütün Türkiye’de konutlar kaçak yapıldı. Bu kaçak yapılar yersarsıntıdında yıkıldı. Biblerce insanı yitirdik. Şimdiii kaçak kurulmuş kentlerde yersarsıntısı bekliyoruz.
Felsefe Ne İşe yarar?
Felsefe insana, estetiğe... bilime...sağlığa... imara amaç diye bakmayı öğretir.
Felsefenin işi budur.
1. Işıl Özgentürk, yapay Zeka Hazretleri Assos’ta Cumhuriyet, 10 Şubat 2025, Pazar, Y-10
2. İsmail Tunalı, Bir Tasarım Olarak Mimarlık, Etik-estetik, Yapı-endüstri, istanbul 2004, y-111
3. Prof. Dr. Ruşen Keleş, 100 Soruda Türkiye’de Kentleşme, Konut ve Gecekondu, Cem Yayınları, İstanbul 2014, y-81
4. Falih Rıfkı Atay, Çankaya, Pozitif Yayınları, İstanbul, 2012, y-488
5. Keleş age Y-81
6. Keleş age y-81
7. Atay age y-487
8. Atay age y-493
